Wie herkent niet het gevoel van rust in een stadspark met oude bomen, of de verkoeling die je vindt onder het bladerdak op een terras of een plein? Het is duidelijk aangenamer en prettiger om door een groene straat of omgeving te lopen dan in een verharde ruimte. Daarom worden de natuur en een groene omgeving vaak beschouwd als een plek om te ontstressen. De bijdragen van ecosysteemdiensten aan het welzijn zijn echter complex, omdat zowel regulerende, producerende als culturele ecosysteemdiensten aanzienlijke invloed hebben. Producerende diensten, zoals voedsel, water en beschutting, zijn vanzelfsprekend essentieel voor onze fysieke en geestelijke gezondheid. Regulerende diensten ondersteunen op hun beurt deze producerende diensten door bijvoorbeeld het bevorderen van de bodemvruchtbaarheid, het beheersen van plagen en erosiecontrole. Culturele ecosysteemdiensten zijn de niet-tastbare voordelen die aan ecosystemen kunnen worden ontleend.
In dit artikel gaan we verder in op ecosysteemdiensten die bijdragen aan welzijn via de leefomgeving. Dit zijn zowel regulerende, zoals water- en luchtzuivering, temperatuurbeheersing, geluiddemping, bescherming tegen milieurampen waaronder kustbescherming, als ook culturele ecosysteemdiensten. Culturele ecosysteemdiensten die bijdragen aan de groene leefomgeving omvatten de esthetische schoonheid van de natuur die vanuit binnenruimtes kan worden ervaren, de ruimte voor ontspanning en het aanzetten tot beweging, natuurbeleving en de identiteit die ze aan culturen verschaffen of bijdragen aan sociale cohesie.
Gezondheid en de groene buitenruimte
- Mechanisme van schadevermindering
De regulerende ecosysteemdiensten die het welzijn via de leefomgeving bevorderen, kunnen geschaard worden onder het mechanisme van schadevermindering. Het creëren van groene buitenruimtes draagt bij aan een gezond leefklimaat door het verminderen van luchtverontreiniging, hittestress en geluidsoverlast. Bomen spelen, als grootste organisme in de groene buitenruimte, hierin een centrale rol, omdat ze directe invloed uitoefenen door middel van schaduw, het afvangen van fijnstof en CO2, het blokkeren van luchtstromen en evapotranspiratie. Het is echter belangrijk om op te merken dat het blokkeren van luchtstromen ook een negatief effect kan hebben wanneer bomen de lucht dusdanig blokkeren dat schadelijke stoffen niet kunnen worden afgevoerd. Een goed ontwerp is daarom cruciaal. Naast geluidsdemping kan groen ook een rustgevend effect hebben, bijvoorbeeld door vogelgezang of het ruisen van bladeren.
- Mechanisme van herstel
Een groene omgeving kan bijdragen aan het ervaren van minder negativiteit en een verhoogd gevoel van ontspanning. Het uitzicht op groen bevordert de focus, verbetert het concentratievermogen en heeft fysieke gezondheidseffecten, zoals een lagere bloeddruk, hartslag en stressniveau.
Dit kan geschaard worden onder het mechanisme van herstel bevorderen, wat met name relevant is voor ziekenhuizen en revalidatiecentra. Maar het is ook nuttig voor scholen en kantoren, waarbij het uitzicht op groen zorgt voor herstel van het concentratievermogen. Volgens de arts Esther Senberg, gespecialiseerd in de eigenschappen van helende ruimtes, is de kleur groen ‘de standaardmodus voor onze hersenen’. De hoeveelheid beplanting in de buitenruimte is direct gerelateerd aan de mate van herstel die het biedt.
- Mechanisme van gezond gedrag bevorderen
Regelmatig contact met de groene buitenruimte is van groot belang voor de persoonlijke ontwikkeling van mensen. Groene omgevingen stimuleren namelijk gezond gedrag, zoals fysieke activiteit en sociale interactie. Dit kan worden beschouwd als het derde mechanisme. Dit begint al bij de ontwikkeling van kinderen, waarbij het verband tussen groen en fysieke activiteit nog sterker is. Creatief spel, motorische vaardigheden, coördinatie, evenwicht en interactie worden gestimuleerd. Daarnaast bevordert groen de cognitieve ontwikkeling door het verbeteren van bewustzijn, redeneervermogen en operationele vaardigheden en het vermindert de symptomen van hyperactiviteit en aandachtstekort. Het bewijs voor de positieve relatie tussen groen en fysieke activiteit is echter niet consistent, omdat dit afhangt van verschillende factoren, zoals de kwaliteit van de infrastructuur of de faciliteiten in de ruimte. Sociale contacten worden in een groene omgeving zoals een park, speeltuin of sportvelden vaker gelegd, maar ook hier speelt de kwaliteit van andere omgevingsaspecten een belangrijke rol. Tuinieren als activiteit brengt ons natuurlijk dichter bij de beplanting en creëert een gevoel van verbondenheid met de natuurlijke omgeving. Bomen hebben het vermogen om verschillende sferen neer te zetten. Ze kunnen ons een gevoel van bescherming of veiligheid geven door structuur en een indruk van blijvend leven aan een plek toe te voegen. Hun monumentaliteit en schoonheid dragen bij aan onze emotionele band met bomen. Bovendien leven bomen lang waardoor we bepaalde herinneringen gemakkelijker aan bomen verbinden dan aan andere planten. Reden waarom ze vaak dienen als gedenkplaatsen voor gebeurtenissen uit het verleden.
- Mechanisme van schade veroorzaken
Naast de vele voordelen kunnen groene buitenruimtes ook negatieve effecten hebben, wat het vierde mechanisme omvat: schade veroorzaken. Pollen zijn hier de meest bekende oorzaak van. Hierbij moet opgemerkt worden dat er juist ook een toename van (pollen)allergieën en astma is door een betere hygiëne en minder contact met de natuur. Daarnaast kunnen ziekteverwekkers en plaagdieren een plek vinden in een groene omgeving. Een antwoord hierop is een grotere biodiversiteit. Dit stimuleert op een indirecte manier een gezondere leefomgeving. Zo zorgt een gevarieerd bomenbestand voor een verminderde kans op het overspringen van ziektes of plagen, zoals het bekende voorbeeld van de eikenprocessierups bij eiken. In een evenwichtig ecosysteem zullen ook de natuurlijke vijanden van plaagdieren een habitat hebben.
Conclusie
Een logische gevolgtrekking is dat groene buitenruimtes een cruciale rol in het bevorderen van het welzijn van mensen spelen door middel van verschillende mechanismen. Ondanks de vele voordelen, is het belangrijk om ook mogelijke negatieve effecten te erkennen, zoals allergieën en de aanwezigheid van ziekteverwekkers en plaagdieren. Een grotere biodiversiteit kan echter helpen bij het creëren van een gezondere leefomgeving, waarbij een gevarieerd bomenbestand de verspreiding van ziektes en plagen kan verminderen. Het belang van groen en biodiversiteit in de buitenruimte moet dan ook worden erkend en geïntegreerd worden in stedenbouwkundige plannen en ontwerpen, om zo een gezonde, stimulerende en duurzame leefomgeving te creëren.
Dit blog maakt onderdeel uit van de artikelreeks ‘Bomen en hun ecosysteemdiensten’ waarin we de verschillende ecosysteemdiensten die bomen leveren ten gunste van de mens nader uitleggen. In deze artikelen aandacht voor de bijdrage van bomen aan het oplossen van milieuproblemen van deze tijd zoals waterbeheer, hittestress, CO2, luchtkwaliteit, biodiversiteit en leefomgeving.
Bronnen:
- Health Council of the Netherlands - Advisory report Nature and Health: the influence of nature on social, psychological and physical well-being
- Stuart-Smith, 2020 - Tuinieren voor de geest
- RIVM – Kennisbundeling Groen en Gezondheid
