Bomen zijn fraaie elementen in het landschap. Dat is een gegeven. Maar dat ze ook een belangrijke rol spelen in het waterbeheer en fungeren als natuurlijke waterbuffer, weet lang niet iedereen. Er is een goede reden om bomen te omschrijven als waterbuffer. Bomen, eigenlijk alle planten, hebben door hun structuur een vertragende werking op de afvoer van water. Hoe dat werkt leggen we je in dit blog uit. We gaan daarvoor nader in op de eigenschappen van bomen.
De waterkringloop in een notendop
Om te begrijpen waarom een boom als wateropslag(buffer) dienst doet, is het essentieel om de waterkringloop te begrijpen. Deze kringloop is het proces waarbij water zich verplaatst van de ene locatie naar de andere op, boven en onder het aardoppervlak. Door de warmte van de zon verdampt water van het aardoppervlak, waardoor wolken ontstaan. Deze wolken produceren vervolgens neerslag, die in de vorm van regen, sneeuw of hagel weer op het aardoppervlak valt. Dit water wordt vervolgens opgenomen door planten en dieren, vloeit weg in rivieren, beken en meren, of sijpelt in de grond om watervoerende lagen aan te vullen. Water gaat in feite nooit verloren, het blijft aanwezig. Als het niet vloeibaar is dan wel in vaste (ijs) of damp- (mist) vorm. Bomen spelen op tal van manieren een cruciale rol in deze gehele cyclus.
Het opvangen en vasthouden van regenwater
Een van de manieren waarop bomen als waterbuffer fungeren is door het opvangen van regenwater. Bij regen valt water op de bladeren en takken van bomen. Bomen zijn in staat de val van regen op de grond te vertragen, deels doordat het groen water opneemt, deels door hun structuur. Goed waarneembaar wanneer je in het bos bent en het begint te regenen na een droge periode. Bij aanvang van de regenbui blijf je nog droog. Pas bij verzadiging van de bomen of bij harde wind valt de regen op de grond en wordt je nat. Dit vertragende proces helpt de impact van regenval op de grond te verminderen, voorkomt bodemerosie en minimaliseert de directe afvoer en het risico op overstromingen.
Stamstroom en doorval
Er zijn nog twee belangrijke begrippen die hier in een rol spelen. ‘Stemflow’ en ‘throughfall’, oftewel stamstroom en doorval. Dit zijn hydrologisch processen in het bosecosysteem die beiden verband houden met de manier waarop water zich door het bladerdak van bomen naar de bosbodem begeeft. Zowel stamstroom als doorval zijn belangrijk voor de gezondheid van het bos en voor de regulering van de watercyclus.
Stamstroom is het proces waarbij water langs de stam van een boom naar beneden stroomt en in de bodem aan de voet van de boom terechtkomt. Goed waarneembaar bij bijvoorbeeld beuken (Fagus) waar het water zich tussen de opstaande wortels in natuurlijke bekken verzameld. Bij een stevige regenbui stroomt het regenwater in stevige stralen langs de stam naar beneden. Als de regen op de bladeren en takken van de boom valt, wordt een deel van het water opgevangen en vastgehouden door de bladeren en andere vegetatie. De rest van het water stroomt langs de takken en de stam van de boom naar beneden en wordt naar de bodem geleid via de schors. Dit proces is belangrijk omdat het water rechtstreeks naar de bodem aan de voet van de boom wordt geleid, wat de gezondheid van de boom kan bevorderen en vocht kan leveren aan andere planten die in de buurt groeien.
Doorval is het proces waarbij water door de openingen in het bladerdak direct op de bosbodem valt. Doorval is belangrijk omdat het helpt om de bodem en de planten die onderin het bos groeien van water te voorzien. Het draagt ook bij aan het aanvullen van het grondwaterpeil. Dit is belangrijk om water beschikbaar te houden tijdens drogere periodes. Zowel stamstroom als doorval zijn belangrijk voor de gezondheid van bosecosystemen en voor het reguleren van de watercyclus.
Daarnaast stroomt het water via wortelopeningen de dieper gelegen grondlagen in. Dit bevordert het waterbergend vermogen van de grond.
Bomen in de stad
Maar wat betekent dit voor bomen in stedelijk gebied die geen onderdeel uitmaken van een compleet bosecosysteem? Al met al behoorlijk veel. De stamstroom is niet alleen cruciaal voor de boom zelf, maar ook voor de onderbeplanting in de boomspiegel. Dit maakt het mogelijk ook rondom de boom een plantvak aan te leggen. De doorval speelt bij een solitaire boom in stedelijk gebied minder een rol, maar feit blijft dat bomen vocht absorberen en water in hun wortels, stammen en bladeren opslaan. Hierdoor fungeren ze als natuurlijke sponzen en dragen bij aan de verkoeling van de stad. Wanneer het regent, ongeacht of dit in de stad of in het bos is, absorbeert de bodem rondom bomen het water en laat dit langzaam los. Dit vermindert het risico van wateroverlast in de straten. Ook helpen bomen de waterkwaliteit te verbeteren doordat ze verontreinigende stoffen en overtollige voedingsstoffen uit de bodem absorberen en reinigen.
Wadi’s
Gevolgen van klimaatverandering merken we het sterkst in stedelijk gebied. Om de piekbuien het hoofd te bieden worden er steeds meer wadi’s aangelegd. Dit zijn spaarbekkens, die bij overtollige neerslag als opslag dienen. Een belangrijke succesfactor voor een goed functionerende wadi is de toegepaste beplanting. Dit heeft natuurlijk ook met de grondsoort te maken, maar de rol van bomen mag ook hier niet worden onderschat. Bomen zijn in staat met hun wortels tot diep gelegen grondlagen door te dringen en zo in de natuurlijke afvoer van water in de aardbodem te voorzien.
Conclusie
Bomen absorberen water, slaan het op en geven het weer af aan de omgeving via verschillende processen. Door hun absorberende functie weten ze een belangrijke rol te spelen in het beschikbaar houden van water en verminderen het risico op wateroverlast in de stad. Tevens zuiveren ze water van schadelijke stoffen. Het belang van bomen als waterbuffer kan niet worden overschat. De voordelen zijn in de stad niet alleen ecologisch maar ook economisch. Daarom is het van essentieel belang bomen te planten, te behouden en te onderhouden. Hun functies zijn voor een gezonde functionerende stad van belang.
Dit blog maakt onderdeel uit van de artikelreeks ‘Bomen en hun ecosysteemdiensten’ waarin we de verschillende ecosysteemdiensten die bomen leveren ten gunste van de mens nader uitleggen. In de komende artikelen aandacht voor de bijdrage van bomen aan het oplossen van milieuproblemen van deze tijd zoals hittestress, CO2, luchtkwaliteit, biodiversiteit en leefomgeving.
