Groenblijvende bomen vormen een unieke categorie in de wereld van tuinontwerpen. In de winter biedt deze groep houtige gewassen de meeste privacy en beschutting. Mede door de zachtere winters en warmere zomers zijn er inmiddels tal van soorten die hiervoor in aanmerking komen. Door hun dichte bladerdek, gesloten kroon en het behoud van bladeren, dragen wintergroene bomen veel bij aan onder andere ecosysteemdiensten. Deze bomen blijven immers, weliswaar in iets mindere mate, hun functies vervullen. Wintergroene bomen bieden het hele jaar bescherming tegen wind, zon en inkijk. De meeste wintergroene soorten komen we tegen op droge of op goed waterdoorlatende grond. Hier volgen enkele van onze favorieten.
Ilex aquifolium (Europese hulst) is een kleine boom of grote struik, die van oorsprong inheems is en als onderbegroeiing in onze loofbossen voorkomt. Vaak zien we de Europese hulst ook als struik tussen andere bomen. Dit geeft meteen ook aan wat zijn favoriete locatie is; een zonnige tot schaduwrijke standplaats. De Europese hulst is goed winterhard en doorstaat zelfs koude wind zonder problemen. Door de dichte vertakking en het stugge, stekelige, wintergroene blad oogt Ilex aquifolium heel massief. De bloemen in het voorjaar zijn klein, wit en onopvallend. De bessen die vanaf september op kleur komen zijn meestal knalrood of geel als het om een cultivar gaat. Kies je een hulst specifiek vanwege de bessen, dan is het raadzaam hem in het najaar te kopen en te selecteren op de aanwezigheid van bessen. De Europese hulst is namelijk tweehuizig, alleen vrouwelijke planten dragen bessen en de mannelijke niet. Onder gunstige omstandigheden kan een hulst een hoogte van tien meter bereiken.
Een mooie eigenschap van hulst is dat deze snoei goed verdraagt! Zelfs te groot uitgegroeide exemplaren kunnen prima diep teruggesnoeid worden, omdat ze een enorm herstelvermogen hebben. Dit maakt de hulst ook geschikt voor vormsnoei. Vandaar dat we vaak bolvormige struiken en strak geknipte hagen tegenkomen.
Vanaf september verschijnen de rode bessen, die lang aan de boom blijven hangen. Enkel wanneer de winter koud is, eten de vogels de bessen op.
Pinus sylvestris (grove den) is een echte pioniersboom, behorende tot de coniferen, die kan groeien onder extreme omstandigheden. Dit maakt hem uiterst geschikt voor toepassing op uitdagende locaties, zoals in de stad. De bomen zijn wat standplaats betreft niet veeleisend, maar groeien wel bij voorkeur op waterdoorlatende grondsoorten, zoals arme zure gronden, droge zandgronden en rotsige bodems, mits in de volle zon. De grove den verdraagt droogte en wind en hij gedijt goed in kustgebieden. Van alle Pinus-soorten heeft sylvestris het breedste verspreidingsgebied, dat zich uitstrekt van Ierland tot Portugal en van het verre oosten van Rusland tot Mongolië. Het is een grote boom, die tot 30 meter hoog kan worden. Doordat de grove den goed windresistent is en een enorme leeftijd kan bereiken, zie je vaak mooie grillige exemplaren, die veel karakter uitstralen. Weinig andere inheemse bomen zijn zo karaktervol als de grove den, mede door hun wintergroene kroon. Een andere opmerkelijke eigenschap van de grove den is dat de boom gedurende het hele jaar aanzienlijke hoeveelheden fijnstof afvangt uit de lucht. De laatste jaren zien we grove den steeds vaker in een ontwerp worden toegepast. Geheel terecht!
Magnolia grandiflora (groenblijvende tulpenboom) is een boom met opvallende bladeren van ruim dertig centimeter lang wat de plant een stevige en leerachtige uitstraling geeft. De onderzijde van het blad is bruin en voelt opvallend zacht aan. In de zomer, juli en augustus, bloeit deze magnolia met opvallende grote witte bloemen die erg lekker ruiken. Door de vorm en sneeuwwitte kleur valt de bloem erg op welke boven het donker groene blad gedragen wordt. Deze groenblijvende tulpenboom is in groeivorm echt heel anders dan de bladverliezende magnolia’s (beverboom) waardoor mensen hem niet snel als magnolia herkennen. De boom is ideaal om toe te passen in de stedelijke omgeving mede doordat die goed tegen verharding en hitte kan. De boom wordt uiteindelijk niet erg hoog, een meter of vier tot vijf is gebruikelijk. Door zijn breedte is de kroon ovaalvormig. Hoewel deze boom prima tegen vorst kan is het wel beter om hem een beschutte plek te geven. Net als alle andere magnolia’s is het een plant die bij voorkeur een solitaire en vrijstaande plek in het ontwerp heeft.
Osmanthus heterophyllus (schijnhulst) is een struik of kleine boom met sierlijk blad. De plant staat vooral bekend om zijn kleine, stekelige, bladeren. De sierwaarde is vergelijkbaar met de Europese hulst. Bontbladige varianten zijn eveneens beschikbaar en worden regelmatig aangeplant. Alle vormen dragen helder witte bloemen, in september en oktober, met een sterke zoete geur. Gedurende de winter vormen zich kleine zwarte bessen die zeer geliefd zijn bij vogels om de koude maanden te overleven. De struik met stekelige donkergroene bladeren is geschikt voor het creëren van een ondoordringbare haag en voor vormsnoei (topiary). Door zijn compacte groeiwijze past de plant ook goed in kleine tuinen. De planten zijn heel robuust, veerkrachtig en hitteresistent. Ook lange droge perioden verdragen ze probleemloos. Snoei wordt redelijk goed verdragen maar zorg er wel voor dat je altijd in de levende delen van de plant blijft. Snoei je dieper in de struik dan zul je lang een gat blijven zien, dat niet snel zal overgroeien. Volwassen exemplaren bereiken zelden een hoogte meer dan ongeveer vier meter, met een kroondoorsnede van ongeveer drie meter.
Quercus ilex (steeneik) is momenteel een van de populairste groenblijvende bomen en dat heeft alles te maken met zijn vele uitstekende eigenschappen. De boom is van oorsprong inheems in het Middellandse Zeegebied. Daar groeit hij van nature op rotsachtige gronden. Hete zomers gecombineerd met fel zonlicht op de natuurlijke standplaats, heeft de steeneik uitzonderlijk taai en robuust gemaakt. De bladeren zijn stug en leerachtig, met een donkergroene kleur. Vaak is de onderzijde grijswit. In het voorjaar krijgt de boom opvallende gele katjes, gevolgd door de dracht van kleine eikeltjes. De steeneik is een zeer langzame groeier, maar verdraagt snoei goed. Hierdoor komen we hem vaak als strak geschoren element in een tuin tegen. Dankzij zijn gesloten kroon kan hij ook met succes als leiboom worden toegepast. De boom staat bij voorkeur op een beschutte plaats en groeit goed op zowel zand- als kleigrond.
Taxus baccata (venijnboom) is onder de wintergroene bomen zonder enige twijfel de breedst toepasbare boom. Het meest opvallende aan deze boom is zijn rustige uitstraling. Vaak wordt hij bij oude kerken en begraafplaatsen als een soort ‘poortwachter’ aangeplant bij de entree. Hij creëert hier het hele jaar door een intieme sfeer. De taxus is een statige boom die snoei goed kan verdragen. Dit maakt hem een ideale vormboom; blok, bijenkorf, trapezium, piramide of kegel, het is allemaal mogelijk. De taxus kan niet alleen zeer oud worden, hij komt ook al eeuwenlang van nature voor in het Nederlandse landschap. Hij overleefde de extreme kou van de ijstijd en dat getuigt van zijn oersterke karakter. Nog een bijzondere eigenschap is het feit dat je de boom helemaal terug kan snoeien tot op de stam. Dus mocht hij te groot worden dan kun je met een gerust hart de snoeischaar tevoorschijn halen. De bloemen van de venijnboom zijn klein en onopvallend, de bessen daarentegen zijn knalrood. Het zijn in feite schijnbessen, want het is alleen een zachte rode schil om de harde groene pit van het zaad. Taxus is een conifeer maar verschilt van de andere coniferen door het feit dat hij bessen draagt en geen kegels. De bessen zijn giftig voor mensen, maar de rode buitenschil is een voedzame bron voor vogels. Vanwege zijn eigenschappen is het ook een ideale boom om hagen mee aan te leggen. Door zijn dichte vertakkingen en herstelvermogen wordt hij vaak gebruikt voor topiary en snoeivormen die lijken op bonsai. Wat veel mensen zich niet realiseren is dat als je de boom opknipt, je een prachtige bast te zien krijgt. Ook als ontwerper kun je daar gebruik van maken.
