Vanaf eind augustus of begin september verkleuren de eerste bomen al naar hun herfsttooi. Weersomstandigheden en microklimaten bepalen hoe de ‘Indian Summer’ dat jaar verloopt. De tijd dat de meeste loofbomen voor een overvloed aan kleur staan, wat met helder weer en zon een visueel spektakel biedt. Zeker bij koude temperaturen overdag kleuren de bladeren nog feller. Wil jij weten hoe je in jouw ontwerp die indrukwekkende kleuren kunt realiseren? Blijf lezen. In dit blog vertellen we je meer over het ontstaan van deze kleuren en leggen we uit waarom we herfstkleuren niet kunnen garanderen.
Het technische verhaal
De vaak verbluffende kleuren in de herfst bij bomen is het resultaat van complexe biochemische processen. Deze processen zijn nauw verbonden met de wisseling van de seizoenen en zijn vooral opmerkelijk bij bladverliezende loofbomen. Door meer inzicht hierin leer je hoe je eenvoudiger een boom op herfstkleur kunt selecteren. Daarom zetten we een aantal termen en aspecten voor je op een rij:
- afbraak van chlorofyl: wanneer de dagen korter worden en de temperaturen dalen in de herfst, ontvangen loofbomen signalen om zich voor te bereiden op de winter. Dit leidt tot de afbraak van chlorofyl, waardoor de verborgen pigmenten in de bladeren zichtbaar worden. Chlorofyl is het biologische pigment dat fotosynthese mogelijk maakt. Het is groen van kleur en domineert de bladkleur in de lente en zomer. Het is de bepalende factor voor de bladkleur gedurende het seizoen.
- productie van anthocyaan: bij een aantal boomsoorten, zoals esdoorns (Acer sp.) en kornoeljes (Cornus), zorgt de afbraak van chlorofyl ervoor dat een andere groep pigmenten, anthocyanen genaamd, kunnen oplichten. Deze stoffen geven bladeren hun rode, paarse en bordeauxrode herfsttinten. De intensiteit van deze rode kleur hangt af van de concentratie van de stof. Ook andere omgevingsfactoren spelen een rol, zoals temperatuur en lichtintensiteit. Voor de beleving van kleuren is de laatste het belangrijkste.
- carotenoïde pigmenten: deze zijn verantwoordelijk voor de gele en oranje tinten in bladeren en zijn het hele jaar door aanwezig. Echter worden ze gemaskeerd door de dominantie van chlorofyl. Zodra deze in de herfst wordt afgebroken, worden deze pigmenten zichtbaar. De carotenoïde pigmenten zorgen voor de schitterende gouden en oranje kleuren in bomen en struiken. Het caroteen is ook zichtbaar ondergronds, waar groen uiteraard ontbreekt, zoals bij bospeen het geval is.
Niet alle bomen verkleuren op dezelfde manier. Grofweg kun je stellen dat bomen die hun bladeren alleen in het voorjaar aanmaken zoals esdoorns (Acer) hun herfstverkleuring beginnen aan de buitenkant van de kroon en vervolgens naar binnen toe verkleuren. Bomen die gedurende het gehele groeiseizoen blad produceren, zoals berken (Betula) en lariks (Larix) beginnen hun herfstverkleuring vanuit het hart van de kroon. Vervolgens verkleurt de boom gedurende de herfst naar buiten toe en laat daarna zijn blad vallen. Welk deel van de boom als eerste verkleurt, hangt af van de hoeveelheid water dat getransporteerd wordt van de wortels naar de kruin. Bij een aantal bomen verloopt dit in ongelijke delen, wat resulteert in verschillende gekleurde takken. Sommige soorten vertonen geen herfstkleur en laten hun blad veelal groen vallen, bijvoorbeeld de gewone els (Alnus glutinosa) en gewone es (Fraxinus excelsior). Andere soorten binnen Fraxinus zijn juist beroemd om hun mooie herfstkleur zoals Fraxinus pennsylvanica ‘Summit’ en Fraxinus americana ‘Autumn Applause’.
Microklimaten en weersomstandigheden
Een aantal omgevingsfactoren hebben grote invloed op de herfstverkleuring van houtige gewassen. Daarbij zijn dagtemperatuur, nachttemperatuur, bodemvochtigheid, bodemsoort, luchtvochtigheid, en intensiteit van het licht bepalend. Maar ook of de zomer, die er aan vooraf ging, warm en droog was of juist vochtig en koud is van invloed. En of de overgang van warmer weer naar kouder weer heel abrupt is of juist geleidelijk verloopt. Over het algemeen kan gezegd worden dat warme, zonnige dagen gevolgd door koele, frisse nachten zorgen voor de mooiste herfstkleuren. Droog weer draagt ook bij aan levendige kleuren, omdat te veel regen de pigmenten kan wegspoelen. Bij veel wind blijft er natuurlijk überhaupt niet veel blad over. Kortom, bij droog en helder weer kun je die echt spectaculaire ‘Indian Summer’ krijgen.
Al deze randfactoren bepalen in sterke mate hoe de boom verkleurt en dit is elk jaar anders. Ook al is de boom prachtig rood op de kwekerij, een garantie op herfstkleur kan daarom niet gegeven worden. Maar kies je een boom vanwege de herfstkleur, zoek hem dan wel altijd uit in de herfst. Door genetische variatie in gezaaide bomen, is er namelijk ook grote variatie in herfstkleuren. Zo kan de Parrotia die mensen uitzoeken om de rode herfstkleur in sommige gevallen ook meer oranje of zelfs geel kleuren. Het is weliswaar geen garantie voor het uiteindelijke resultaat, het maakt de kans wel groter op het gewenste resultaat. Het belang van licht en de intensiteit waarmee het licht schijnt, speelt een zeer belangrijke rol in hoe we waarnemen en de herfstkleuren beleven. Dit is niet iets dat we erg in de hand hebben maar een grijze herfstdag zal bomen een weinig spectaculair effect in kleur geven.
Dag zomer, hallo ‘Indian Summer’
De oorsprong van de ‘Indian Summer’ ligt in Noord-Amerika en is een verwijzing naar het moment dat de indianen op jacht gingen. En hoewel het staat voor een periode van aangenaam herfstweer na een periode waarin het ronduit koud en herfstachtig was, is het tegenwoordig meer een natuurbeleving. De zon staat laag en zet de bomen in vuur en vlam. De herfst op z’n mooist.
Enkele favoriete kleuren
Warm goudgeel: Betula nigra, Carya cordiformis, Carya illinoinensis, Cladrastis kentukea, Juglans nigra
Lichtgeel: Styphnolobium japonicum, Gymnocladus dioica, Fraxinus pennsylvanica ‘Summit’, Celtis sinensis, Phellodendron amurense
Oranje: Acer triflorum, Zanthoxylum simulans, Crataegus x persimilis ‘Splendens’, Koelreuteria paniculata, Pyrus calleryana ‘Chanticleer’
Vlammend rood: Acer x freemanii ‘Autumn blaze’, Ulmus ‘Frontier’, Parrotia persica, Acer truncatum ‘Pacific sunset’, Nyssa sylvatica
Bronsrood: Quercus imbricaria, Quercus phellos, Quercus palustris, Zelkova serrata
Roodviolet: Fraxinus americana ‘Autumn applause’, Nyssa sinensis, Parrotia persica ‘Bella’
Conclusie
Het selecteren van de perfecte boom met schitterende herfstkleuren voor je ontwerp beperkt zich niet tot het kiezen van een bepaalde soort. Om een optimale spectaculaire verkleuring van de herfstbladeren te bereiken, moet je rekening houden met factoren zoals bodemsoort, bodemvochtigheid, microklimaat, de beschikbare ruimte en de specifieke kleur die je wenst. Welke boomsoort je ook kiest; zorgvuldige planning om de boom in herfstkleur uit te kiezen helpt je al een heel eind op weg.
