Bomen zijn essentieel voor het behoud van het evenwicht van het ecosysteem en bieden talloze diensten voor zowel mens als dier. Een van de belangrijkste functies van bomen is de opslag van koolstof (ook wel koolstofdioxide, afgekort CO2). Koolstofopslag is cruciaal voor het terugdringen van de klimaatverandering. Blijft de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer stijgen dan blijft ook de temperatuur van de aarde stijgen. Dit heeft verwoestende gevolgen, zoals het smelten van gletsjers en het ijs rond de Noordpool, het stijgen van de zeespiegel en weersextremen zoals we afgelopen jaren zagen. Bomen slaan koolstof op door CO2 uit de atmosfeer op te nemen tijdens het proces van fotosynthese. Ze gebruiken dit om hun stammen, wortels, takken en bladeren te laten groeien. In dit artikel gaan we nader in op de werking van de CO2 -opname en het belang hiervan.
Opslaan van CO2
De mate van koolstofopslag in bomen kan variëren, afhankelijk van soort, leeftijd, grootte en locatie. Bomen in tropische regenwouden kunnen, als voorbeeld, aanzienlijk meer koolstof opslaan dan bomen in gematigde gebieden. Dit als gevolg van hun hoge groeisnelheid en het tropische klimaat waardoor ze jaarrond actief zijn. Grote, oude, bomen met veel hout hebben meer koolstof opgeslagen dan jonge bomen. Dit geeft het belang van het behoud van oude bossen direct aan. Toch is bomen kappen niet altijd verkeerd. Het geeft immers ruimte voor nieuwe bomen die weer extra CO2 uit de atmosfeer halen. Zolang gekapte bomen niet verbranden of verrotten, blijft de CO2 -opslag werken. Veel gekapt hout wordt als constructiemateriaal in de bouw gebruikt en zo wordt de opgeslagen koolstof behouden. Wordt het hout na gebruik weggegooid en krijgt het de kans om te rotten, dan komt de CO2 alsnog vrij. Erger is het verbranden van het hout na de kap. Hierbij komt in één keer een enorme hoeveelheid CO2 vrij, nog afgezien van andere schadelijke gassen door verbranding. Het zijn niet alleen de bomen die koolstof opslaan, ook de bodem slaat het op. Daarnaast is het aanwezig in grondwater, oppervlakte water (sloten en rivieren) en voor een heel belangrijk deel in oceanen.
Meer opslag met een groter wortelpakket
Bomen hebben het vermogen om met hun wortels heel diep in de grond te dringen. Hierdoor komt koolstof in de bodem terecht terwijl ze groeien. Deze koolstof kan dan worden opgeslagen voor honderden of zelfs duizenden jaren, afhankelijk van de boomsoort, bodemgesteldheid en de diepte van het grondwater . Er is een groot verband met de doorwortelbaarheid van de bodem, de gezondheid van de boom en de mate van koolstofopslag. Als bomen in een bos staan dan is over het algemeen hun wortelpakket niet veel groter dan hun kroonomvang. Hoe meer wortelvorming, hoe meer koolstofopslag mogelijk is. Solitaire bomen hebben ook een forser en breder uitgroeiend wortelpakket nodig om de kracht van de wind op te vangen met hun gestelwortels. Het wortelpakket is cruciaal voor het functioneren van de boom en de mate van koolstofopslag.
Het belang van vegetaties
Van alle vegetatietypes zijn moeraslanden verreweg de belangrijkste koolstofopslagplaatsen op de planeet. Zelfs meer dan alle andere vegetatietypes samen! Op de tweede plek staan bossen. Grootschalige drooglegging van moeraslanden en ontbossing (onder andere door veranderingen in landgebruik) en bosbranden hebben aanzienlijke koolstofemissies veroorzaakt, die klimaatverandering versterken. Ontwatering, ontginning en afgraving drogen de bodem uit en dragen zo ook in grote mate bij aan het vrijlaten van koolstof.
Om klimaatverandering tegen te gaan, is het dus noodzakelijk om bestaande bossen en bomen te beschermen en het aanplanten van bomen te stimuleren. Hierin is het wel van belang om goed functionerende bomen aan te planten. Een boom met (droogte-)stress of slechte kwaliteit bomen kan zijn ecosysteemdienst onmogelijk goed vervullen. Om ecosystemen te herstellen en de noodzakelijke klimaatdoelen te behalen, is niet alleen aanplant maar ook kennis en innovatie nodig. De meeste voordelen van groen kunnen we in de stedelijke omgeving op korte termijn realiseren door groen toe te passen op plekken zoals daken en versteende pleinen. Ook bomen aanplanten in stedelijke gebieden, langs infrastructuur en in ontboste gebieden helpt in de terugdringing van CO2 in de atmosfeer.
Welke bomen nemen de meeste CO2 op? Jonge of oude bomen?
Al snel rijst de vraag hoeveel CO2 een boom opneemt. Dit is niet exact te beantwoorden omdat het afhangt van vele factoren. Gemiddeld kun je stellen dat een kubieke meter hout, net iets minder dan een ton CO2 heeft opgeslagen. In één studie (bron: 8billiontrees.com) ontdekten onderzoekers dat één volwassen boom 48 ton kooldioxide per jaar kan absorberen, wat gelijk staat aan de uitstoot van een auto met verbrandingsmotor die 25.000 kilometer rijdt. Verder blijkt uit tal van studies dat een toename van het aantal bomen in stedelijke gebieden ook de overige luchtvervuiling het meest effectief absorbeert*1.
Specifieke boomsoorten met een exacte hoeveelheid CO2 -opname zijn niet te noemen. Wel is de werking van wintergroene bomen jaarrond en van bladverliezende niet. Van jonge bomen kunnen we zeggen dat ze een enorme groeikracht hebben en dus sneller CO2 opslaan. Ook snel groeiende pionierssoorten slaan in hun jeugd meer CO2 op. Daarentegen hebben oudere bomen een dichtere houtmassa en een hoger bladvolume en kunnen dus meer CO2 opslaan.
Aan onderstaande soorten valt te denken:
Acer, Aesculus, Carpinus, Fagus, Gymnocladus, Koelreuteria, Liquidambar, Quercus, Taxodium en Tilia.*2
Stop klimaatverandering door het gebruik van hout in de bouw
Het gebruik van hout in de bouw kan het proces om klimaatverandering een halt toe te roepen, ondersteunen. Naast het feit dat hout een opslagplek is van koolstof, kan het ook eenvoudig zeer vervuilende bouwproducten vervangen. Door de hoge bevolkingsgroei, de vraag naar huizen en de trek van het platteland naar de stad, is er een enorme toename in het gebruik van bouwproducten. Wereldwijd zijn de gebruikte materialen in de bouwindustrie voor een aanzienlijk deel (11%) verantwoordelijk voor de uitstoot van koolstof. Met name de productie en het transport van glas, cement en beton, maar ook de productie van bakstenen zijn hier debet aan. Gebruik van hout kan hierin een oplossing zijn. Ook voor de isolatie van bestaande gebouwen kan hout(-vezel) een toegepast worden. Waar de bouw nu nog een vervuilende industrie is, kan het in de toekomst ook een oplossing voor het koolstofprobleem zijn door de productie en toepassing van bio-based materialen. Zo kan de stad dus gaan dienen als een goede opslag van koolstof, in de vorm van bouwmaterialen.
Concluderend kunnen we dan ook stellen dat bomen die oud kunnen worden en waarvan het hout waardevol is in de bouw en voor lange tijd bruikbaar, goed zijn om CO2 te compenseren en vast te houden.
*1 Bron: Hiemstra et al. 2008, Bomen een verademing voor de stad.
*2 Bron: Hiemstra, 2022, Groen in de Stad, Soortentabel
