Biodiversiteit is de verscheidenheid van het leven op aarde, waaronder alle soorten dieren, planten en micro-organismen, maar ook de variatie aan ecosystemen en de interactie tussen deze systemen vallen. In de praktijk wordt er vaak de soortenrijkdom mee bedoeld. Het belang van bomen hierin kan niet genoeg benadrukt worden. Bomen zijn namelijk een van de meest essentiële onderdelen van het ecosysteem en zijn noodzakelijk voor het voortbestaan van talrijke dier- en plantensoorten. Ze helpen het klimaat te reguleren, zuiveren de lucht en verrijken de bodem. Zonder bomen zou het ecosysteem ernstig worden verstoord, waardoor veel soorten (waaronder de mens) zouden uitsterven. In dit artikel belichten we het belang van het toepassen van bomen in de stad.
Hoog tijd voor herstel van biodiversiteit
Menselijke activiteiten, urbanisatie, ontbossing, intensief landgebruik en vervuilende industrie en verkeer leiden tot habitatverlies en dit vormt de belangrijkste bedreiging van de biodiversiteit op onze planeet. Vele soorten dieren en planten zijn hierdoor inmiddels geminimaliseerd of uitgestorven. Klimaatverandering versterkt dit ook nog eens. Nemen we Nederland als voorbeeld, dan is de afname van biodiversiteit sinds 1900 ruim 40% (bron: CBS) en resteerde er rond het jaar 2000 nog 15% van de natuurlijke situatie. Nederland is daarmee koploper in het verlies van biodiversiteit. Om het tij te keren, zijn ambitieuze maatregelen nodig op het gebied van natuurbescherming en -herstel en het toevoegen van groen (leefgebied). Denk hierbij onder andere aan het uitbreiden van natuurgebieden, goed watermanagement, verminderen van de uitstoot van de industrie en het beperken van extensief landgebruik.
Soortenrijkdom
Kijken we naar de soortenrijkdom van gebieden op kleinere schaal dan is het opvallend dat in steden de soortenrijkdom veel hoger ligt dan op het platteland. Dit heeft een aantal redenen, maar de belangrijkste factor die een rol speelt, is de aanwezigheid van de vele microklimaten in de stad. In steden en zeker in de tuinen is veel ruimte voor microklimaten, nestgelegenheid en langere bloeitijden om insectensoorten een leefomgeving te bieden. Op het platteland daarentegen is ongeveer 60% van de kleinschalige landschapselementen, zoals kleine waterpartijen, bloeiende bermen, heggen, hagen, solitaire bomen, verdwenen door schaalvergroting en verstedelijking. Logisch dus dat de soortenrijkdom hiermee ook afnam.
Bevorder de biodiversiteit met bomen
Meer groen en minder verharding is een eenvoudige en snelle manier om meer leven mogelijk te maken. De bebouwde omgeving maken we aantrekkelijk voor meer soorten door te zorgen voor een gelaagde opbouw van vaste planten, struiken en bomen. Ze bieden voedsel (nectar, pollen, noten, vruchten, bladeren en koppen), beschutting en onderdak voor vele soorten vogels, zoogdieren en insecten. Het is daarbij van belang leefgebieden met elkaar te verbinden zodat soorten kunnen migreren. Bomen vormen een essentieel onderdeel van het leefklimaat door hun volume, structuur en onderlinge verschillen. Bomen ondersteunen ook een grote verscheidenheid aan andere plantensoorten, mossen en varens.
Klimaatverandering, de toename van ziekten en plagen en de beperkte bloeitijden van inheemse planten noodzaakt ons om ook uitheemse soorten toe te passen voor een zo groot mogelijke diversiteit. Bomen wortelen diep en hebben daarom in tijden van droogte, langer de mogelijkheid om nectar aan te maken. Uitheemse bomen als toevoeging op inheemse bomen verlengen het bloeiseizoen en daarmee de toegankelijkheid van nectar en pollen voor insecten. Ook bessen-, zaden- en nootdragende boomsoorten kunnen zorgen voor meer voedsel voor vogels en zoogdieren. Door variatie in familie, soorten en cultivars is de beplanting minder kwetsbaar voor mogelijke ziekten en plagen. Uitheemse boom- en plantensoorten zijn vaak ook beter bestand tegen het extremere klimaat in de stad.
Enkele favoriete soorten
Acer campestre (veldesdoorn), Gleditsia triacanthos (Valse Christusdoorn), Prunus avium (Limburgse boskriek), Styphnolobium japonicum v(honingboom), Tilia cordata (winterlinde)
Een gezonde boom in een gezonde bodem
Om zijn ecosysteemdiensten te leveren, moet een boom gezond zijn (dood hout levert wel een habitat). Een gezonde bodem is daarnaast van groot belang. In de bodem wordt namelijk veel water gebufferd, CO2 opgeslagen en er vinden processen plaats die ervoor zorgen dat de beplanting bovengronds gezond blijft. Een gezonde bodem ontstaat door te zorgen voor een gesloten onderbeplanting en door extensief onderhoud te plegen. Het laten liggen van bladeren in de herfst is een goed begin. Hiermee bouw je een gezonde bodemrelatie op. Dit werkt niet alleen goed voor de beplanting maar ook voor de talloze soorten in de bodem.
Concluderend kunnen we stellen dat méér groen in de stad en dan met name het aanplanten van bomen veel kansen biedt voor het boosten van de biodiversiteit. De voordelen van het planten van bomen gaan, door hun meerdere functies in het totale ecosysteem, verder dan het behoud van de biodiversiteit. Het planten van bomen is een gemakkelijke en kosteneffectieve manier om het behoud van de biodiversiteit te ondersteunen en de klimaatverandering tegen te gaan of gevolgen van klimaatverandering op te vangen.
Dit blog maakt onderdeel uit van de artikelreeks ‘Bomen en hun ecosysteemdiensten’ waarin we de verschillende ecosysteemdiensten die bomen leveren ten gunste van de mens nader uitleggen. In deze artikelen aandacht voor de bijdrage van bomen aan het oplossen van milieuproblemen van deze tijd zoals waterbeheer, hittestress, CO2, luchtkwaliteit, biodiversiteit en leefomgeving.
