Hoge temperaturen, droogte en sterke zonnestraling. Door klimaatveranderingen en extreem warme zomers met temperaturen boven de 35°C hebben bomen steeds vaker last van stamverbranding. Gezien de steeds extremere zomers en de zichtbare gevolgen daarvan, adviseren we na iedere aanplant iets te doen om bastverbranding te voorkomen teneinde kostbare bomen – en de investering – te beschermen. Hoe je dit het beste doet, lees je in dit artikel.
In het verleden werden hier, na het kappen van bomen, de stammen van (oudere) beuken in de omgeving ingepakt met jute. Op deze manier werd voorkomen dat de bast van de, eens door deze bomen beschaduwde beuken, verbrandde. Dit zou immers zelfs tot sterfte van de beuk kunnen leiden. In Centraal-Europa worden bomen al tijden wit geschilderd of ingepakt tegen bastverbranding. Buiten de beuk is bastverbranding van bomen met een gladde bast een vrij nieuw fenomeen in Noordwest-Europa. Hoe ontstaat dit en wat is er tegen te doen?
Bastverbranding
In de afgelopen jaren hebben we te maken met steeds warmere en drogere periodes in het voorjaar en zomer. Dit in combinatie met droogtestress en een felle brandende zon op de stammen met een dunne bast, zorgen voor afsterving van het bastweefsel. Bomen lopen vooral bastverbranding op tussen 15.00 uur en 17.00 uur, wanneer de zon later in de middag in het westen tot zuidwesten staat op kompasrichting 235-245 graden. De temperatuur loopt op de bast dan op tot wel 45 graden. De sapstroom koelt de bast dan niet meer genoeg of temperatuurverschillen in de bast zorgen ervoor dat het hout gaat werken.
Vaak is deze bastverbranding het eerste jaar nog niet te constateren. Zodra echter de diktegroei van de boom plaatsvindt (medio september) of wanneer de sapstroom in het volgende jaar op gang komt, kun je langzaam aan de zuidwestzijde van de boom een vergrijzing/verkleuring op de stam waarnemen. Na enkele weken zal de bast openscheuren vanaf de stamvoet tot 1,5 à 2 meter hoogte. Enkele keren vindt de bastverbranding ook plaats hoger in de kroon, maar altijd op plaatsen waar het blad van de boom geen schaduw of verkoelend effect door verdamping biedt op de stam. Op plekken waar de bast openbarst, ontstaan zwakke plekken waar de boom vatbaar wordt voor binnendringende schimmels.
Zeker pas verplantte bomen of bomen die plotseling blootgesteld worden aan zon kunnen hier last van hebben, omdat de beperkte hoeveelheid wortels ervoor zorgt dat de boom niet genoeg water op kan nemen.
Bomen beschermen
Bomen met een dunne bast lopen het meeste risico op beschadiging door bastverbranding. Van oudsher vallen daaronder Acer, Alnus, Carpinus, Fagus en Tilia, maar we zien ook steeds vaker schade in onder andere Aesculus, Fraxinus, Juglans, Magnolia, Liriodendron, Pauwlonia en Quercus ilex. Na aanplant dienen deze bomen goed beschermd te worden. Hoe?
- Voorkom droogtestress door regelmatig verplante bomen aan te schaffen.
- Zorg voor een goed voorbereide groeiplaats zonder verdichte lagen, waarbij het aanwezige stabiele humuspercentage minimaal 1% is en op peil wordt gehouden, maar liefst wordt verbeterd.
- Geef geplante en verplante bomen in de eerste drie jaar in de juiste frequentie water. Dit kan bijvoorbeeld door middel van een gescheiden automatisch beregeningssysteem, waarmee de bomen en solitairen ieder individueel via druppelbevloeiing bewaterd worden.
- Bescherm de stammen aan de zuidwestzijde door middel van het aanbrengen van stamreflectie. Dit kan door middel van:
1. Rietmatten, kokosmatten of bamboematten. Dit zijn robuuste maar natuurlijke middelen die vooral op de kwekerij veel gebruikt worden om de bast te beschermen tegen zonnebrand. Een voordeel van deze middelen is dat ze heel snel te plaatsen zijn. In de openbare ruimte is dit minder toepasbaar vanwege een grotere kans op vandalisme. Ook bouwt een boom die beschermt wordt door een rietmat minder weerstand tegen de zon op en zal de kroon dus goed ontwikkeld moeten zijn voordat de rietmat verwijderd mag worden. De mazen van de matten moeten daarom minimaal 0,2-0,5 cm zijn.
2. Stamcoating. Dit is een oude methode die in het verleden al veel gebruikt werd in Centraal Europa, maar ook in West-Europa om bijvoorbeeld fruitbomen te beschermen tegen vorstscheuren. Mogelijke natuurlijke middelen zijn witte kalk op lutum-basis, ARBO-FLEX© of kaolienklei (Surround). Hiermee is de stam beschermt en door het langzaam verdwijnen van de coating bouwt de stam toch bescherming op tegen de zonnestraling. Nadeel is de esthetische waarde: niet iedereen waardeert de witgekalkte stammen van bomen in de openbare ruimte.
3. Jute. De stammen met jute inwikkelen is de traditionele methode om stammen te beschermen en kan heel goed werken. Een bezwaar kan zijn dat jute snel verteert. Ook wordt het wel eens zo strak om de stammen gewikkeld, dat de boom hier last van ondervindt. Jute beschermt de stam wel tegen de instraling van de zon, maar door het inwikkelen vindt weinig tot geen verkoelend effect plaats. Dit kan grote nadelige gevolgen hebben, mogelijk juist snellere verbranding.
Klimaatbestendig ontwerpen
In een klimaatbestendig ontwerp van de buitenruimte is het voorkomen van zonnebrandschade aan bomen een aspect om rekening mee te houden. Dit kan door de juiste boom op de juiste plaats toe te passen. En door zeer hoge kroonhoogtes (+ 220 cm) te vermijden bij jonge tot semi-jonge laanbomen met een relatief dunne bast. Om problemen te voorkomen, kan het zinvol zijn om bomen die gevoelig zijn voor beschadiging niet op het (zuid)westen te plaatsen, beveerd te laten of in de schaduw van andere beplanting of bebouwing te planten.
